+=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=+
| aREXus tHE tHiEF |
|hTTp://wWW.tANDe.CoM/aREXus|
| mAiLTo:aREXus@tANDe.CoM |
+=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=+
-=[4HaCKeRS]=-
-=[ISO-8859-2]=-
-=[1997 VII 021]=-
-=[PL v1.01 aLPHA]=-
-=[00000000000010]=-
-=[uNiX bEGiNERs tUToRiAL]=-
+-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-+
|Poni┐sze opracowanie omawia, w spos≤b podstawowy i │opatologiczny, |
|obs│uge i wykorzystanie Unix'a i Internet'u, dla potrzeb szarych |
|ludzi ;-> Autor, zastrzega sobie, ze nie odpowiada, za u┐ycie tego |
|opracowania, do niecnych i niezgodnych z prawem cel≤w! Opracowanie |
|to jest rozprowadzane w formie FreeWare. Je╢li zauwa┐y│es b│Ωdy, |
|niezgodno╢ci lub nawet bzdury, to napisz do mnie i wyja╢nij sprawΩ. |
+---------------------------------------------------------------------+
sPiS tRE╢Ci
I. SEKCJA A : start
I.1. Jak otworzyµ konto w InterNet'cie?
I.2. Jak siΩ zalogowaµ?
I.3. Co to za plik /etc/passwd itp?
I.4. Jakie s▒ zadania hackera?
I.5. Co to s▒ shelle i system plik≤w w Unix'ie?
II. SEKCJA B : podstawy unix'a
II.1. Gdzie jeste╢my?
II.2. Jak zobaczyµ zawarto╢µ katalogu i uprawnienia?
II.3. Uprawnienia plik≤w cd.?
II.4. Co to s▒ grupy?
II.5. Jak siΩ szybko poruszaµ po systemie plik≤w?
II.6. Co to s▒ d┐okery?
II.7. Jakie s▒ d┐okery specjalne?
II.8. Co to s▒ polecenia procesowe?
II.9. Polecenie "su".
II.10. Jak spakowaµ dane?
II.11. Ile miejsca na dysku?
II.12. Jak przygotowywaµ w│asny system plik≤w?
II.13. Co to s▒ aliasy?
II.14. Jak siΩ ze sob▒ porozumiewaµ?
III. SEKCJA C : sieµ
III.1. Co to jest URL?
III.2. Co to jest FTP?
III.3. Co to jest Telnet?
III.4. Co to jest WWW?
III.5. Co to jest Gopher?
III.6. Co to jest Veronica?
III.7. Co to jest Wais?
III.8. Co to jest Archie?
III.9. Co to jest E-Mail?
III.10.Co to s▒ News'y i Usenet?
III.11.Co to jest Jughead?
IV. SEKCJA D : podstawy
IV.1. Co to jest FakeMail?
V. SEKCJA E : internet
V.1. Gdzie szukaµ w InterNet'cie?
VI. SEKCJA F : koniec
* * *
I. Sekcja A : start
1. Jak otworzyµ konto w InterNet'cie?
Na pocz▒tku musimy posiadaµ jakiekolwiek konto w internecie, naj│atwiej
jest siΩ zg│osiµ do jednego z provider≤w (polbox itd.), lub te┐
mo┐na otrzymaµ konto na uczelni, baç w szkole ╢redniej.
Standardowo providerzy oferuj▒, pe│ny dostΩp do sieci, czyli Unix Shell
i SLIP/PPP, adres poczty elektronicznej i w│asna stronΩ WWW.
Ostatnio, ju┐ pewien czas, dzia│a bezp│atny (bez przesady, tylko
telefoniczna taryfa lokalna) dostΩp do internetu, oferowany przez tpsa,
pod numerem (dostΩpnym w ca│ej Polsce) 0202122, jako login i has│o
wpisujemy ppp, czyli:
login: ppp
passwd: ppp
i ju┐, niestety, jest tu tylko dostΩpny PPP, tak wiΩ╝ musimy odpowiednio,
skonfigurowaµ oprogramowanie. To nie wszystko, firma PolBox, oferuje
bezp│atne konta pocztowe (do 500KB) dla ka┐dego, tak┐e firm, oraz
mo┐liwo╢µ za│o┐enia w│asnej strony WWW (za friko!) do 2MB, ca│kiem nie╝le.
Chyba od nie dawna, tak┐e firma Optimus udostΩpnia bezp│atne konta,
musicie zobaczyµ.
Gdy wykupimy (dostaniemy) ju┐ konto, okre╢limy sw≤j identyfikator i
dostaniemy has│o, przychodzi pora by sie zalogowaµ i ...
2. Jak siΩ zalogowaµ?
Standardowo, w Unix'ie na pocz▒tku wpisujemy sw≤j identyfikator, nastΩpnie
has│o, jednak jak wiecie, nie ma jednego Unix'a, odmian tego systemu s▒
dziesi▒tki, ┐e wymieniΩ: Berkeley, CPIX, FOS, Genix, HP-UX, IS/I, OSx, Sys3,
PC-IX, PERPOS, Ultrix, Zeus, Xenix, UNITY, VENIX, UTS, Unisys, Unip lus+,
UNOS, Idris, QNIX, Coherent, Cromix, System III, System 7, Sixth edition,
FreeBSD (Darmowy) czy w ko±cu Linux (Darmowy) i to w kilku edycjach, jak
np. Debian, Red Hat (Colgate;-) czy Slackware. Ale powr≤µmy do logowania
kt≤re zawyczaj wygl▒da tak:
np. w Linux'ie
alpha login: jasio
Password:
gdzie, alpha to nazwa komputera
Oczywi╢cie, ┐e mo┐e zamiast login (Login), pojawiµ siΩ Username (username),
a Password mo┐e byµ pisane z ma│ej litery (password). Zwyczajowo (?),
przyje│o siΩ, ┐e login sk│ada siΩ tylko z ma│ych liter, zazwyczaj od 3-8,
za to has│o jest ju┐ kombinacj▒ ma│ych i du┐ych liter, oraz cyfr znak≤w
specjalnych (?) (3-8) np: Zs23dU3lajeT8. Standardowo mo┐na sie zalogowaµ
jako: root, sys, bin, trouble, deamon, uucp, nuucp, rje, lp, adm...
Has│a takie s▒ kodowane i sprawdzane z has│ami w pliku /etc/passwd czy
/etc/shadow, t▒ w│a╢nie metodΩ wykorzystuj▒ wszelkiej ma╢ci hackerzy ;->
3. Co to za plik /etc/passwd itp?
Oto przyk│adowy plik /etc/passwd przy wy│▒czonym shadowingu, bardzo nas,
hacker≤w interesujacy!!!!
# cat /etc/passwd
root:Erre5ffKllg9o:0:0:root:/root:/bin/bash
bin:*:1:1:bin:/bin:
daemon:*:2:2:daemon:/sbin:
adm:*:3:4:adm:/var/adm:
lp:*:4:7:lp:/var/spool/lpd:
sync:*:5:0:sync:/sbin:/bin/sync
shutdown:*:6:0:shutdown:/sbin:/sbin/shutdown
halt:*:7:0:halt:/sbin:/sbin/halt
mail:*:8:12:mail:/var/spool/mail:
news:*:9:13:news:/var/spool/news:
uucp:*:10:14:uucp:/var/spool/uucp:
operator:*:11:0:operator:/root:
games:*:12:100:games:/usr/games:
gopher:*:13:30:gopher:/usr/lib/gopher-data:
ftp:*:14:50:FTP User:/home/ftp:
nobody:*:99:99:Nobody:/:
jasio:78P1IBwerttPk:500:500:Jasio Jaskowski:/home/jasio:/bin/bash
halinka:IO06GpLrt8yLN:501:501:Halinka z Lublinka:/home/halinka:/bin/bash
[...]
#
czyli:
login:password:uid:gid:comment:home:shell
Pierwsza pozycja okresla login stosowany przy logowaniu do systemu,
nastΩpnie jest zakodowane has│o (je╢li jest puste, to przy wpisywaniu
has│a podczas logowania wystarczy wcisn▒µ ENTER!), trzecie pole to tkz.
User Id (UID), czwarte pole to Group Id (GID), pi▒te pole, to pole opisu,
nastΩpne wskazuje na katalog domowy u┐ytkownika, a ostatnie na pow│okΩ.
Tak za╢ wygl▒da plik /etc/password z w│▒czonym shadowingiem, has│a s▒
wtedy przechowywane w pliku /etc/shadow!!!
# cat /etc/shadow
root:x:0:0:root:/root:/bin/bash
[...]
jasio:x:500:500:Jasio Jaskowski:/home/jasio:/bin/bash
halinka:x:501:501:Halinka z Lublinka:/home/halinka:/bin/bash
#
Teraz z kolei (przy w│▒czonym shadwingu) interesuje nas plik /etc/shadow !
4. Jakie s▒ zadania hackera?
Twoim g│≤wnym zadaniem jako hackera jest zdobycie uprawnie±, r≤wnych
root'owi, co mo┐na (ale s▒ te┐ inne sposoby!!!) zrobiµ zdobywaj▒c has│o
root'a, co pociaga (ale nie jest to jedyny spos≤b!!!) za soba zdobycie
pliku z haslami /etc/passwd lub /etc/shadow!
Gdy uda Ci siΩ ju┐ to zdobyµ, musisz zaopatrzyµ siΩ (lub samemu zrobiµ)
plik ze slownikiem oraz program do kodowania/sprawdzania.
Program taki bierze wyraz ze s│ownika, koduje go i por≤wnuje tak
zakodowane s│owo ze s│owem w pliku z has│ami.
Dobry slownik powinien mieµ oko│o 30-40MB!!!
Mo┐na te┐, je╢li Ci siΩ uda zmieniµ wiersz z has│em root'a na
root::0:0:::
(oczywi╢cie nie musi to byµ u┐ytkownik root, wa┐ne, ┐eby UID i\lub GID,
mia│y warto╢µ zero czyli np: jasio::0:0:::), a jeszcze lepiej bez ┐adnego
logina, czyli:
::0:0:::
i wystarczy teraz:
$ su ""
#
ale uwaga, taka konstrukcja:
login: root (jasio lub )
Password:
mo┐e (i raczej napewno) nie da siΩ zastosowaµ ;-(
A jak ju┐ jeste╢my zalogowani jako root (jasio itp.) dobrze jest
ustawiµ jakie╢ hase│ko, bΩdzie mniej podejrzanie ;-)
# passwd
Enter password:
New password:
Rep. password:
#
i my szalejemy, a prawdziwy root p│acze ;->
5. Co to s▒ shelle i system plik≤w w Unix'ie?
Po prawid│owym zalogowaniu ukarze nam siΩ, $ lub #, czyli Unix'owski prompt
(warto zauwa┐yµ, ┐e bardzo czesto znak $ zarezerwowany jest dla prostego
u┐ytkownika, a znak # tylko dla root'a).
Znale╝li╢my siΩ w _prawdziwym_ (nie jakie╢ windowsy'95 czy NT;) systemie
operacyjnym. Unix sk│ada sie z trzech komponent≤w, tj. kernela, shella i
systemu plik≤w. Kernel jest g│≤wnym jadrem systemu, zarz▒dza pamieci▒,
systemem plik≤w oraz programowymi i sprzΩtowymi urz▒dzeniami. Zawiera te┐
jΩzyk niskiego poziomu, shell obs│uguj▒cy (utrzymuj▒cym) procesy.
Shell jest to jΩzyk wysokiego poziomu, kt≤ry mo┐e byµ u┐ywany do wykonywania
koment systemu, lub te┐ jako jΩzyk programowania, do pisania skomplikowanych
skrypt≤w. Standardowymi unix'owymi shell'ami s▒:
/bin/ash
/bin/bash (Bourne-shell)
/bin/sh (Bourne-shell)
/bin/csh (C-shell)
/bin/ksh (Korn-shell)
/bin/tcsh
/bin/zsh
(Do pisania skrypt≤w, osobi╢cie, polecam bash'a lub tcsh'a)
System plik≤w przedstawiamy w trzech kategoriach:
katalogi (directories)
pliki pospolite (ordinary files)
pliki specjalne (d, -, l, c)
Oto najprostsza struktura systemu plik≤w BSD:
(root directory)
/
|
+-----+------+-----+--+--+-----+------+-----+
| | | | | | | |
/bin /dev /etc /lib /u /mnt /usr /tmp
| |
+ |
+-----+-(...)-+ |
| | | |
jasio ala jan |
|
+------+-------+------+---------+--------+-----+--(...)--+
| | | | | | | |
adm bin etc include tmp man ucb spool
|
+--------+----------+----+--------+-----------+------+-------+
| | | | | | | |
at batch lpd mqueue mail news uucp uucppublic
Oto najprostsza struktura systemu plik≤w Systemu V.4:
(root directory)
/
|
+-----+------+-----+-----+-----+--+---+-----+
| | | | | | | |
/dev /etc /sbin /home /mnt /tmp /usr /var
|
+--------+--------+--------+-------+-------+-------+
| | | | | | |
adm cron lp mail news spool uucp
|
+-------+-------+
| | |
lp uucp uucppublic
Oto najprostsza struktura systemu plik≤w Linux [RedHat 4.1]:
(root directory)
/
|
+-----+----+-+----+----+----+--+--+----+-----------+----+----+-----+
| | | | | | | | | | | |
/dev /proc /etc /bin /lib /home /mnt /lost+found /usr /tmp /root /var
|
+--------+-----+--(...)--+
| | | |
httpd ftp jasio other_users
| |
| public_html
|
+-----+---+--+-----+-----+
| | | | |
bin dev etc lib pub
UWAGA! Struktury s▒ schematyczne i nie s▒ na nich zaznaczone wszystkie
katalogi i podkatalogi, to s▒ tylko przyk│ady!!!
/
g│≤wny katalog (root directory), podstawa ca│ego drzewa katalogowego.
W obrΩbie tego katalogu, znajduj▒ siΩ wszystkie pliki i katalogi,
niezale┐nie od ich fizycznego po│o┐enia na dysku twardym.
/dev
zawiera pliki specjalne dla fizycznych urz▒dze± (I/O), w niekt≤rych
systemach, katalog ten podzielony jest na kilka podkatalog≤w.
Pliki te obs│uguj▒ takie urz▒dzenia jak drukarka, twardy dysk,
cdrom czy karta muzyczna.
/proc
niezbΩdny dla komendy ps
/etc
zawiera niezbΩdne (ale nietylko) pliki konfiguracyjne i administarcyjne
systemu, katalog mo┐e byµ podzielony na podkatalogi, mo┐e te┐ obok
plik≤w tekstowych zawieraµ programy wykonywalne, np. skrypty bootuj▒ce.
Wa┐niejsze pliki tekstowe to min.:
/etc/passwd
/etc/group
/etc/shadow
itp. itd.
/bin
wykonywalne narzΩdzia systemowe dostΩpne dla wszystkich u┐ytkownik≤w
systemu, stanowi▒ce jego integraln▒ czΩ╢µ.
/lib
biblioteki run-time r≤┐nych jΩzyk≤w programowania, min.: C/C++
/home
katalog domowy, u┐ytkownicy systemu itp. (Linux)
/u
katalog domowy, u┐ytkownicy systemu itp. (BSD)
/mnt
u┐ywany jako punkt do przy│anczania (mounting) np: innego dysku, cdrom'a
czy te┐ innego systemu plik≤w.
/lost+found
katalog u┐ywany przez program fsck. Przechowuje siΩ w nim pliki zgubione.
/usr
narzΩdzia i aplikacje (Linux)
katalog przeznaczony do przechowywania plik≤w pocztowych, polece±
u┐ytkownik≤w i innych fragment≤w systemu operacyjnego. (BSD)
/var
katalog do przechowywania plik≤w pocztowych i innych fragment≤w systemu
operacyjnego (Linux) (System V.4)
/tmp
katalog dla plik≤w tymczasowych, dostΩpny dla wszystkich.
/root
katalog w│asny nadzorcy systemu (Linux)
/usr/adm
katalog w│asny nadzorcy systemu (BSD)
/var/adm
katalog w│asny nadzorcy systemu (System V.4)
II. SEKCJA B : podstawy unix'a
1. Gdzie jeste╢my?
Aby okresliµ w jakim miejscu na dysku sie znajdujemy, mo┐na napisaµ:
$ pwd
/home/jasio
$
Dla uzyskania wiΩcej informacji napisz:
$ man pwd
Tak sprawdzaj ka┐de polecenie ktorego nie znasz! Mo┐na jeszcze zamiast
man, u┐ywaµ polecenia apropos, ale nie na wszystkim maszynach to dzia│a.
W Unix'ie znak / (slash), spe│nia t▒ sama rolΩ co w DOS'ie
znak \ (backslash). W naszym przypadku, osnacza to, ze znajdujemy siΩ
w katalogu /home/jasio
2. Jak zobaczyµ zawarto╢µ katalogu i uprawnienia?
Napiszmy:
$ ls
jedenplik drugiplik trzeciplik katalog1
katalog2 katalog3 (...)
$ ls -a
.login .profile jedenplik katalog1
(...)
$ ls -l
total 5
drwxr-x--- 7 jasio users 512 Jul 11 22:47 katalog1
drwxr-xr-x 2 jasio users 512 Jul 11 02:22 katalog2
drwxr-x--- 5 jasio users 512 Jul 11 23:11 katalog3
drwxr-xr-x 9 jasio users 512 Jul 11 12:30 katalog4
-rw-r--r-- 1 jasio jasio 159 Dec 22 15:15 jedenplik
$
Jak zauwa┐yli╢my, komenda ls jest odpowiednikiem (lepszym;), DOS'owskiej
komendy dir (w wielu systemach, spokojnie, o ile root pomy╢la│, mo┐na
zamiast ls, pisac dir). Samo ls wy╢wietla tylko katalogi i pliki,
parametr -a pozwala na obejrzenie plik≤w, ukrytych (zaczynajacych sie od
'.') za to ls -l wy╢wietla dok│adne widomo╢ci o plikach i katalogach.
Pierwszy wiersz wydruku podaje ca│kowit▒ objΩto╢µ dysku zajmowan▒ przez
nasze pliki (katalogi) - total 5.
Kolumna zawieraj▒ca liczby:
512
512
512
512
159
Podaje rozmiary danych plik≤w (katalog≤w) w bajtach.
Fraza Dec 22 15:15 podaje dok│adn▒ datΩ i czas zmiany pliku (kat.)
Druga kolumna zawieraj▒ca s│owo 'jasio' okresla w│a╢ciciela
pliku (katalogu), trzecia 'users' okre╢la grupΩ dostΩpu do pliku (kat.).
Pierwsza kolumna dotyczy praw i rodzaju plik≤w (katalog≤w).
pierwsza litera 'd' oznacza, ┐e to jest katalog, literka 'l', oznacza│aby
link symbioliczny do pliku (katalogu), a minus '-', m≤wi nam, ┐e jest to
zwyk│y plik. NastΩpnie okre╢lane s▒ przywileje, kolejno po trzy dla
w│a╢ciciela, grupy i innych. Literka 'r' oznacza read, czyli mo┐liwo╢µ
czytania, 'w' write, czyli pisanie, 'x' execute, wykonywania (np. aby
wej╢µ do katalogu, niezbΩdne jest ustawienie uprawnienia 'r-x')!
W naszym przypadku wygl▒da to mniej wiΩcej tak:
a).
+-+ +-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|k| |r|w|x|r|w|x|r|w|x|
+-+ +-+-+-+-+-+-+-+-+-+
| \--+--/\--+-/\--+-/
| | | |
| | | \uprawnienia dla pozostalych u┐ytkownikow (other)
| | |
| | \uprawnienia dla grupy (group)
| |
| \uprawnienia dla w│a╢ciciela (owner)
|
\rodzaj kategorii (plik zwyk│y, plik specjalny, katalog, │▒cznik,
socket, potok.)
A tak przedstawia siΩ znaczenie bit≤w w s│owie, zawieraj▒cym prawa
dostΩpu:
b).
+-+-+-+ +-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|s|g|t| |r|w|x|r|w|x|r|w|x|
+-+-+-+ +-+-+-+-+-+-+-+-+-+
\--+--/ \--+--/\--+-/\--+-/
| | | |
| | | \uprawnienia dla pozosta│ych u┐ytkownik≤w
| | |
| | \uprawnienia dla grupy
| |
| \uprawnienia dla w│a╢ciciela
|
\uprawnienia specjalne
Legenda do a). i b).
r - uprawnienie do odczytania pliku
w - uprawnienie do zapisania (modyfikacji) pliku
x - uprawnienia do wykoniania pliku
k - rodzaj kategorii
('-' plik zwyk│y,
'd' katalog,
'l' │▒cznik symboliczny,
'b' plik specjalny blokowy,
'c' plik specjalny znakowy,
's' socket,
'p' nazwany potok.)
s - bit SUID ( ustawienie go powoduje, ┐e dostΩp do pliku mo┐e
mieµ tylko jeden u┐ytkownik)
g - bit SGID (ustawienie dla katalogu, powoduje, ┐e pliki tworzone w tym
katalogu bΩd▒ nale┐a│y do tej samej grupy, do kt≤rej nale┐y katalog,
a nie do grupy do kt≤rej nale┐y w│a╢ciciel pliku)
t - bit sticky (ustawienie go powoduje, ┐e program po wykonaniu nie
jest usuwany z pamiΩci)
a). Interpretacja uprawnie±, wy╢wietlonych po wydaniu polecenia 'ls -l'
b). Format informacji zapisanych w wΩ╝le, ka┐dej klasy u┐ytkownik≤w.
3. Uprawnienia plik≤w cd.?
Uprawnienia dla plik≤w i katalog≤w ustawiamy za pomoc▒ polecenia 'chmod',
kt≤rego format: chmod who+, -, =r, w, x, gdzie who, mo┐e oznaczaµ:
u-user (u┐ytkownik, w│a╢ciciel)
g-group (grupa)
o-other (inni u┐ytkownicy)
a-all (wszyscy)
np.
chmod g+r plik1
nadaje grupie, mo┐liwo╢µ czytania pliku (kat.) plik1.
chmod u+x plik2
nadaje w│a╢cicielowi, prawa wykonywania pliku plik2
chmod o-x plik3
odbiera pozosta│ym (other) u┐ytkownikom, prawa do wykonywania pliku plik3
chmod g=rwx plik4
nadaje pe│ne uprawnienia grupie, do kt≤rej nale┐y w│a╢ciciel
chmod ugo-x plik5 lub chmod a-x plik5
odbiera wszystkim prawa do wykonywania pliku plik5
Mozna te┐ za pomoc▒ polecenia 'chmod', nadawaµ uprawnienia w formie
octalnej np.
chmod 740 plik1
nadaje w│a╢cicielowi uprwanienia do czytania, pisania i wykonywania pliku,
grupie tylko to czytania a innym zabiera wszystkie uprawnienia.
Obliczyµ warto╢µ octaln▒ uprawnie± jest bardzo │atwo:
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|r|w|x|r|w|x|r|w|x| pe│ne uprawnienia dla wszystkich
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
4+2+1 4+2+1 4+2+1
7 7 7 czyli chmod 777 plik0
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|r|w|x|r|w|-|-|-|-| pe│ne uprawnienia dla w│a╢ciciela, prawo czytania i
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+ pisania dla grupy
4+2+1 4+2+0 0+0+0
7 6 0 czyli chmod 760 plik0
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|r|-|-|-|-|-|r|w|-| uprawnienie do czytania dla w│a╢ciciela oraz prawo do
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+ czytania i pisania dla innych u┐ytkownik≤w
4+0+0 0+0+0 4+2+0
4 0 6 czyli chmod 406 plik0
Polecenie 'chmod' mo┐na wykonywaµ z parametrem '-R' (ang. recursive), np.
chmod -R 006 gre*
je╢li gre* natrafi na katalog to wszystkie jego podkatalogi z plikami
w│▒cznie otrzymaj▒ prawo do czytania i pisania tylko dla innych
u┐ytkownik≤w!
Poleceniem dosyµ wa┐nym jest jeszcze 'unmask', kt≤ry precyzuje standardowe
prawa dostΩpu dla plik≤w w momencie ich zak│adania! Wydanie polecenia:
unmask
pokazuje liczbΩ, zazwyczaj '022', ktora odejmowana jest od pe│nego
zestawu praw, to jest
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|r|w|x|r|w|x|r|w|x| pe│ne uprawnienia dla wszystkich
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
4+2+1 4+2+1 4+2+1
7 7 7 777 dla katalog≤w
i
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
|r|w|-|r|w|-|r|w|-| pe│ne uprawnienia, bez uruchamiania (!) dla wszystkich
+-+-+-+-+-+-+-+-+-+
4+2+0 4+2+0 4+2+0
6 6 6 666 dla plik≤w
czyli oznacza to, ┐e standardowo bΩd▒ tworzone pliki z uprawnieniami 644 i
katalogi z uprawnieniami 755!
Wydanie polecenia:
unmask 077
odbierze wszystkim, poza w│a╢cicielem, wszelkie prawa do plik≤w (kat.),
uwaga, obowiazuje tu artmetyka ≤semkowa (octalna)!!!
4. Co to s▒ grupy?
Pora teraz zaj▒µ sie grupami, co to jest i jak to sie je?
Po wydaniu polecenia 'ls -l', otrzymali╢my wynik:
[...]
1 drwxr-xr-x 9 jasio users 512 Jul 11 12:30 katalog4
2 -rw-rw-r-- 1 jasio jasio 159 Dec 22 15:15 jedenplik
[...]
Wiemy ju┐, ┐e 'jasio' jest w│a╢cicielem, ale w (2), 'jasio', jest
tez oznaczony jako grupa, co to oznacza? Po prostu, grup▒ w tym przypadku
jest tylko 'jasio' czyli tak naprawdΩ nie ma ┐adnych grup ;-), w
przypadku (1), grupa 'users' to najczΩ╢ciej u┐ytkownicy systemu, czyli np:
users to jasio, halinka, basia, asia itp.
Oto przyk│adowa definicja pliku /etc/group
# cat /etc/group
root::0:root
bin::1:root,bin,daemon
daemon::2:root,bin,daemon
sys::3:root,bin,adm
adm::4:root,adm,daemon
tty::5:
disk::6:root
lp::7:daemon,lp
mem::8:
kmem::9:
wheel::10:root
mail::12:mail
news::13:news
uucp::14:uucp
man::15:
games::20:
gopher::30:
dip::40:
ftp::50:
nobody::99:
users::100:jasio,halinka,basia,asia
jasio::500:jasio
halinka::501:halinka
[...]
#
czyli:
name:password:gid:login
name - nazwa grupy
password - has│o (najczΩ╢ciej puste, czyli ::)
gid (GID) - Group Id (identyfikator grupy)
login - login
5. Jak siΩ szybko poruszaµ po systemie plik≤w?
Teraz musimy siΩ nauczyµ szybkiego poruszania po Unix'ie, poznalismy
ju┐ polecenie 'ls', czas teraz na nastepne:
cd - zmienia katalog (ang. change directory)
np.:
cd .. - przejdziemy do wy┐szego katalogu (rodzica)
cd katalog1 - wejdziemy do katalogu 'katalog1'
cd /etc/rc.d - wejdziemy do katalogu '/etc/rc.d'
cd / - wejdziemy do g│≤wnego (root) katalogu!
pwd - podaje bierz▒cy katalog (patrz. II.1.)
mkdir - tworzy katalog
np.:
mkdir lala - tworzy katalog 'lala'
mkdir k1/k2 - tworzy katalog 'k2' w katalogu 'k1' (jesli trzeba to
tworzy katalog 'k1')
mkdir -p k1/k2/k3 - tworzy po kolei 'k1', 'k2', 'k3' w sobie
(konieczny parametr -p 'parent')
mkdir k1 k2 k3 - tworzy katalogi w bierz▒cym katalogu :-)
rmdir - usuwa katalog (musi byc pusty!)
np.:
rmdir k1 - usuwa katalog 'k1'
rmdir k1 k2 k3 - usuwa katalogi
cp - kopiowanie plik≤w
np.:
cp p1 p2 - kopiuje plik 'p1' do pliku 'p2'
cp p1 /etc - kopiuje plik 'p1' do katalogu '/etc'
cp -i p1 p2 - kopiuje plik 'p1' do pliku 'p2' ale je╢li plik 'p2' istnieje
pyta sie czy go zamazaµ
cp -r k1 k2 - kopijuje katalog 'k1' i automatycznie tworzy katalog 'k2'
mv - przenoszenie i zmiana nazwy plik≤w
np.:
mv p1 p2 - zmienia nazwΩ z 'p1' na 'p2'
mv p1 /etc - przenosi plik 'p1' do katalogu '/etc'
mv -i p1 p2 - przenosi plik 'p1' do pliku 'p2' ale je╢li plik 'p2'
istnieje pyta siΩ czy go zamazaµ.
rm - usuwa plik
np.:
rm p1 - usuwa plik 'p1'
rm -i p1 - pyta sie czy usun▒µ i po potwierdzeniu usuwa
rm -r k1 - usuwa katalog, wszystkie pliki i podkatalogi!!!
cat - wypisuje zawarto╢µ pliku na standardowe wyj╢cie (ekran, plik ...)
np.:
cat p1 - wy╢wietla zawarto╢µ pliku 'p1'
cat > p1 - pozwala zapisaµ tekst do pliku 'p1' po naci╢niΩciu Ctrl-D
Obok polecenia 'cat', mo┐emy u┐yµ jeszcze 'more' czy 'less', ktore s▒
dostΩpne w niekt≤rych instalacjach Unix'a, np. Linux'a ;-)
joe, ed, vi - proste edytorki tekstowe
6. Co to s▒ d┐okery?
Zadasz mo┐e pytanie, jak zachaczyµ wiΩksze grupy plik≤w (kat.) np. przy
kopiowaniu, przecie┐ nie bΩdziesz samemu sam wszystkiego wpisywa│, nie?
Tak wiΩc piszemy znak:
*
obejmuje wszystkie zwyk│e pliki w bierz▒cym katalogu
np. p1 p2 p3 p4 k1 k2 k3 k4 itd.
nie obejmuje natomiast plik≤w ukrytych, czyli tych zaczynaj▒cych siΩ od
kropki (kropek) np. .ps1 .ps2 .ks1 .ks2 ... .. ...ps6 ........k8 itd.
Pliki te obejrzymy pisz▒c:
.*
Pisz▒c:
Agna*La*
dostaniemy np. Agna123sddddLa33fdff, czy Agna233La000
Znakiem:
?
zastepujemy, dok│adnie jeden znak ;-) np.
A?a
mo┐e oznaczaµ Ala A9a Aaa AAa itd., a A???a mo┐e znaczyµ A123a itd...
Pisz▒c:
[123]a
otrzymamy: 1a 2a lub 3a, zamiast [123]a, mo┐emy napisaµ [1-3]a, co
oznacza dok│adnie to samo! ([a-z], [A-Z], [A-Za-z0-9] itd).
mo┐emy jeszcze u┐yµ:
test.{exe,obj,out,o,exe}
Pasuje do: test.exe test.obj test.out test.o i test.exe
Oczywi╢cie mo┐emy kombinowaµ, np:
Linu?-[0-9]*-[abcde0-9]???{exe,out,tar,gz}.*[QWEhj35]
te┐ ma, zawi│y bo zawi│y, ale zawsze jaki╢ sens ;-)
7. Jakie s▒ d┐okery specjalne?
Inne znaki (d┐okery) specjalne:
& - uruchamianie procesu w tle
np.:
playmidi muzyka.mid &
> - kieruje na wyj╢cie (standard out)
np.:
echo "To jest tekst" > p1
1> - dok│adnie to samo co poprzednie, kieruje na wyj╢cie
(standard out)
np.:
echo "To jests tekst" 1> p1
2> - kieruje b│Ωdy na wyj╢cie (standard error)
np.:
ls olo23 2> plik.z.bledami
< - kieruje na wej╢cie zawarto╢µ pliku (standard in)
np.:
sort < p1
>> - kieruje na wyj╢cie i np. do│ancza do ko±ca pliku
np.:
echo "Pierszy wiersz" > p1
echo "Drugi wiersz" >> p1
>& - zmienia kierunek strumieni standard out i standard error
np.:
ls olo23 >& plik.z.bledami
| - kieruje wynik programu do innego na wej╢cie (wyj╢cie na wej╢cie)
(standard out => standard in)
np.:
ls -Fla | more
|& - kieruje na standard out tak┐e strumie± z b│Ωdami
(wyj╢cie+wyj╢cie z b│Ωdami na wej╢cie)
(standard out+standard error => standard in)
np.:
cat niemamnie |& more
Oczywiscie mo┐emy wszystko kombinowaµ ze sob▒ np:
sort < plik.nie.posortowany >> plik.jest.posortowany
lub
(ls niemamnie > info.plik) >& error.error.error
8. Co to s▒ polecenia procesowe?
Do obs│ugi proces≤w (uruchomionych program≤w) i zada± (wiele proces≤w),
bardzo u┐ytecznym programem jest 'ps'
(ang. proces status)
Je╢li wywo│amy go bez ┐adnych parametr≤w, naszym ocz▒ ukarze siΩ:
$ ps
PID TTY STAT TIME COMMAND
282 1 S 0:02 /bin/login -- root
285 4 S 0:00 (mingetty)
286 5 S 0:00 (mingetty)
287 6 S 0:00 (mingetty)
301 1 S 0:01 (bash)
399 1 R 0:00 ps
$
po wydaniu polecenia 'ps -aux', gdzie parametry oznaczaj▒
a - wszystkie procesy (all)
x - dodanie proces≤w nie kontrolowanych przez terminal (ang. deteched)
u - identyfikacja u┐ytkownik≤w (users)
$ ps -aux
USER PID %CPU %MEM SIZE RSS TTY STAT START TIME COMMAND
bin 95 0.0 0.6 896 44 ? S 20:32 0:00 (portmap)
news 296 0.0 7.9 1580 516 ? S 20:33 0:00 /sbin/innd -p5 -r
news 300 0.0 0.3 872 24 ? S 20:33 0:00 (overchan)
jasio 283 0.1 11.0 1012 716 2 S 20:33 0:01 /bin/login -- jasio
jasio 344 0.1 10.1 1220 656 2 S 20:38 0:01 -bash
asia 358 0.2 10.7 1012 700 3 S 20:39 0:01 /bin/login -- asia
asia 359 0.1 9.7 1216 632 3 S 20:39 0:00 -bash
root 1 0.3 1.6 880 104 ? S 20:30 0:04 init
[...]
root 465 0.0 6.2 928 404 1 R 20:53 0:00 ps -aux
$
USER - u┐ytkownik procesu
PID - numer identyfikacyjny procesu
TTY - procesy zwi▒zane z naszym terminalem
STAT - status procesu
R - proces dzia│aj▒cy (ang. running)
T - proces zatrzymany (ang. stopped)
P - proces w stanie spoczynku (ang. page wait)
D - proces w stanie spoczynku (ang. disk wait)
S - proces w stanie spoczynku (ang. sleeping)
I - proces w stanie spoczynku (ang. idle)
Z - proces duch (ang. zombie), zako±czy│ siΩ ale nie rozliczy│
sie jeszcze z procesami nadrzΩdnymi!
TIME - jak d│ugo dzia│a proces
COMMAND - nazwa programu, kt≤rej odpowiada proces
%CPU - ilo╢µ zaanga┐owania procesora w procesie
%MEM - jak▒ czΩ╢µ pamiΩci operacyjnej zajmuje proces
START - czas startu procesu
Oczywi╢cie jest to _prawdziwy_ system operacyjny, a nie jaki╢ windows, czy
inne g≤wno, tak wiΩc ka┐dy proces, mo┐emy zabiµ poleceniem:
$ kill [-signal] [PID]
gdzie najs│apszym sygna│em jest ten oznaczony przez -1 a najmocniejszym -9
czyli sygna│y numerowane s▒ od -1 do -9.
np.
$ kill 200
200 terminated
$
a jesli proces jest oporny i nie chce daµ siΩ ubiµ, napisz
$ kill -9 [PID]
ma│o, kt≤ry to prze┐yje ;-)
Aby zabiµ r≤wnocze╢nie wszystkie procesy, warto napisaµ:
$ kill -9 -1
Acha, jesli jeste╢ samob≤jc▒ napisz
$ kill -9 0
Hieee, ha, ha ;->
Mo┐na te┐ u┐ywaµ polecenia killall, o sk│adni:
$ killall bash
zabije wszystkie procesy zwi▒zane z zadaniem bash (wystΩpuje s│owo bash).
Dowolny proces mo┐emy w dowolnym momencie zatrzymaµ lub przerwaµ. Do
zatrzymania procesu wystarczy kombinacja klawiszy Ctrl+z, oczywi╢cie
tak zatrzymany proces mo┐emy powt≤rnie "kontynu│owaµ". Aby przerwaµ
stosujemy kombinacjΩ klawiszy Ctrl+c.
Do obs│ugiwania zada±, posiadamy jeszcze komendy
jobs - wy╢wietla zadania aktywne ([JOB] to numer zadania)
np.
$ jobs
[1]- Stopped (tty output) man tar
[2]+ Stopped man gzip
[3]+ Running find / -name "*.txt" &
$
gdzie, pierwsza kolumna to numer zadania (JOB), plus lub minus oznacza
aktywne(+) lub nieaktywne(-) zadanie, trzecia kolumna omawia bierz▒cy
stan zadania (Stopped - zatrzymane, Running - w toku), czwarta oznacza,
gdzie znajduje sie wyj╢cie zadania, a pi▒ta, wykonywane polecenie.
bg %[JOB] - uruchamia zawieszone zadanie [JOB], w tle
fg %[JOB] - uruchamia zawieszone zadanie [JOB], w pierwszym planie
kill %[JOB] - przerywa zadanie [JOB]
Obok tu stosowanych metod zarz▒dzania procesami, alternatywn▒ i wygodn▒
metod▒ jest praca z programem screen (/usr/bin/screen), program ten
pozwala na pracΩ na kilku konsolach jednocze╢nie oraz pozwala na
pozostawienie dzia│aj▒cych proces≤w po wylogowaniu!
Program uruchamiamu pisz▒c:
$ screen
lub
$ /usr/bin/screen
teraz mo┐emy rozpoczynaµ procesy.
Kombinacja klawiszy Ctrl+a+d pozwala na zako±czenie sesji screen'a.
Ponowne uruchomienie screen'a (np. po ponownym zalogowaniu siΩ) przez:
$ screen -r
pokazuje aktywne procesy (screen'y) i ich PID'y. Pisz▒c:
$ screen -r PID
przechodzimy (powracamy) do danego procesu.
Parametr:
$ screen -x
Pozwala zako±czyµ "uszkodzon▒" sesjΩ screen, a parametr -wipe, usuwa z
pamiΩci i dysku informacjΩ o procesach za'screen'owanych (oczywi╢cie
tych uszkodzonych). Ca│y czas w czasie dzia│ania screen'a aktywne s▒
kombinacje klawiszy:
Ctrl+a+d - zako±czenie sesji z screen'em, mo┐na te┐ napisaµ
exit lub logout
Ctrl+a+c - dodanie dodatkowego ekranu (dla procesu)
Ctrl+a+spacja - prze│▒czenie na nastΩpny ekran
Ctrl+a+a - prze│▒czenie na poprzedni ekran
Ctrl+a+0..9 - wyb≤r ekranu o numerze od 0 do 9 (max. 10)
9. Polecenie "su".
W Unix'ie mo┐emy otwieraµ kilka r≤wnoczesnych sesji, aby to zrobiµ
nie przerywaj▒c poprzedniej sesji, piszemy:
$ su -[user]
gdzie, [user] to identyfikator u┐ytkownika, potem podajemy has│o i sesja
jest ju┐ otwarta.
10.Jak spakowaµ dane?
W miare wygodnie jest rozwi▒zane pakowanie i archiwizacja danych w
systemach Unix'owych. NajczΩ╢ciej u┐ywanymi do tego programami s▒
archiwizator 'tar' (ten program TYLKO! archiwizuje NIE! kompresuje) oraz
kompresory (bardzo czΩsto u┐ywane razem z 'tar'em), 'gzip' i 'compress'.
Ostatnio coraz cze╢ciej mo┐na spotkaµ, znane ze ╢rodowiska DOS i nie
tylko kompresory 'arj', 'rar' oraz 'lharc'.
Polecenia:
$ tar -cvf pliki
Tworzy archiwum z rozszerzeniem 'skompresowany_plik.tar'
(UWAGA! Takie archiwum wypada skompresowac, np. za pomoc▒ 'gzip'a
lub 'compress'a).
$ tar -xvf
Rozarchiwizowuje plik 'zarchiwizowany_plik.tar'.
Poleceniem:
$ tar -tf
Przegl▒damy archiwum 'zarchiwizowany_plik.tar'.
$ gzip
Kompresujemy plik 'plik', wynikiem jest powstanie pliku 'plik.gz',
a po wydaniu:
$ compress
Kompresujemy plik 'plik', wynikiem jest powstanie pliku 'plik.Z'.
Tak skompresowane pliki rozpakowujemy:
$ gzip -d
lub
$ compress -d
NajczΩ╢ciej w Unix'ach stosujemy rozszerzenia *.tar.gz lub *.tgz,
kt≤re powstaj▒ po archiwizacji programem 'tar' i kompresji
programem 'gzip'.
Rozkompresowujemy poleceniem:
$ tar -zxvf
NajczΩ╢ciej stosowane opcje:
v - wypisuje komentarze na temat przetwarzania pliku (ang. verbose)
c - zak│adanie nowego archiwum (ang. create)
t - wypisywanie zawarto╢ci pliku arch. (ang. table of contents)
u - dodawanie nowych plik≤w do arch. (ang. update)
x - odkompresowywanie plik≤w (ang. extract)
z - arch. typu gzip
11.Ile miejsca na dysku?
Warto te┐ znaµ jak sprawdziµ ilo╢µ wolnego miejsca na dysk(u/ach).
Piszemy 'df' (ang. disk free)
$ df
Filesystem 1024-blocks Used Available Capacity Mounted on
/dev/hda2 326885 237977 72024 77% /
/dev/hda1 269960 243432 26528 90% /mnt/hdd
gdzie:
Filesystem - nazwa danego systemu plikowego
1024-blocks - ilosc wolnych 1024-blok≤w (kb) [kbytes]
Used - ilosc u┐ywanych 1024-blok≤w (kb) [used]
Available - ilo╢µ wolnych 1024-blok≤w (kb) [avail]
Capacity - ile procent systemu plik≤w jest zajmowany [capacity]
Mounted on - gdzie dany system plik≤w jest podpiΩty (patrz dalej)
Drugim u┐ytecznym poleceniem, jest polecenie 'du' (ang. disk usage),
ktore pokazuje ilo╢µ miejsca (kb), zajmowanego przez pliki w danym
katalogu oraz we wszystkich podkatalogach. A jako ostatnia wy╢wietlona
liczbΩ, podaje │▒czn▒ objΩto╢µ wszystkich plik≤w w tych katalogach.
Np.
$ du
13 ./.xfm
26 ./scripts/irc
27 ./scripts
1 ./mail
1208 ./tst
6 ./hack
30 ./tst2
1323 .
$
PS.
Pamieµ w systemie Linux mo┐emy skontrolowaµ pisz▒c np.
$ cat /proc/meminfo
total: used: free: shared: buffers: cached:
Mem: 6643712 6533120 110592 4706304 372736 1679360
Swap: 17543168 204800 17338368
MemTotal: 6488 kB
MemFree: 108 kB
MemShared: 4596 kB
Buffers: 364 kB
Cached: 1640 kB
SwapTotal: 17132 kB
SwapFree: 16932 kB
$
Co poinformuje nas o u┐ywanych zasobach (pamieci, swapu itd.)
12.Jak przygotowaµ w│asny system plik≤w?
Je┐eli chcemy u┐yc dyskietki, to musimy j▒ najpierw sformatowaµ:
# fdformat /dev/fd0H1440
formatuje dyskietkΩ w napΩdzie 3.5" na 1.44MB, a nastΩpnie utworzyµ
system plik≤w:
# mkfs -t ext2 -c /dev/fd0H1440
tworzy system plik≤w dla Linux'a (ext2), a
# mformat a:
tworzy system plik≤w, typu dosowskiego (FAT).
Aby skopiowaµ co╢ na te dyskietki piszemy:
# dd if=file_name of=devie_name
lub
# cp file_name device_name
gdzie,
file_name - plik(i) do skopiowania (nazwa urz▒dzenia)
device_name - nazwa urz▒dzenia na ktore kopiujemy (np. /dev/fd0)
Czyli np. kopiowanie pliku /etc/passwd na dyskietkΩ w systemie dos,
mo┐e np. wygl▒daµ tak:
1) # fdformat /dev/fd0H1440
2) # mkfs -t msdos -c /dev/fd0H1440 lub # mformat a:
3) # mount -t msdos /dev/fd0 /mnt
4) # cp /etc/passwd /mnt
5) # umount /mnt
Oczywi╢cie dyskietkΩ dos'owska mo┐emy przygotowaµ wcze╢niej w dos'ie,
wtedy to operacja skr≤ci siΩ tylko do punkt≤w 3), 4) i 5).
O mountowaniu i wymountowywaniu pisze dalej...
R≤┐ne Unix'y maja zainterpretowane r≤┐ne systemy plik≤w i tak np. Linux
posiada (cat /proc/filesystem):
ext
ext2 - Linux
xiafs
minix - Minix
umsdos
msdos - DOS
nfs - Network File System
proc
smbfs
iso9660 - CD-ROM
oraz jeszcze kilka innych...
Aby u┐yµ np. dyskietke czy CD-ROM, a nawet inna partycje z np. DOS'em
trzeba ja najpierw zamountowaµ (polecenie 'mount'), a po zakonczonej
pracy wymountowaµ (polecenie 'umount'). Acha, trzeba pamiΩtaµ, ┐e te
polecenie mo┐e wydawaµ tylko root.
I tak aby to robic automatycznie i p≤│automatycznie, w niekt≤rych
Unix'ach (Linux etc.) stosuje sie plik /etc/fstab
# cat /etc/fstab
/dev/hda2 / ext2 defaults 1 1
/dev/hda3 swap swap defaults 0 0
/dev/fd0 /mnt/fda msdos noauto 0 0
/dev/fd1 /mnt/fdb msdos noauto 0 0
/dev/hdb /mnt/cdrom iso9660 noauto 0 0
/dev/hda1 /mnt/hdd msdos defaults 0 0
none /proc proc defaults 0 0
#
gdzie,
pierwsza kolumna - urzadzenie (system plik≤w)
druga kolumna - gdzie bedzie dostΩpne urz▒dzenie
trzecia kolumna - rodzaj systemu plik≤w
czwarta kolumna - parametry (np. auto, noauto, defaults, [user])
pi▒ta kolumna - odnosi sie do programu dump
sz≤sta kolumna - odnosi sie do programu fsck (1 - sprawdzaµ file system
przy boot'owaniu 0 - nie sprawdzaµ)
teraz wystarczy napisaµ tylko (po nowym starcie systemu):
# mount
/dev/hda2 on / type ext2 (rw)
/dev/hda1 on /mnt/hdd type msdos (rw)
none on /proc type proc (rw)
#
i ju┐ wiemy co i jak (rw - read/write ro - read only), g│≤wny katalog
mamy zamountowany w '/', a w katalogu /mnt/hdd, mamy partycje dos'owsk▒.
Teraz aby zamountowaµ cdrom, wystarczy napisaµ:
# mount /mnt/cdrom
a wymountowµ
# umount /mnt/cdrom
Je╢li za╢ nie mamy pliku /etc/fstab, musimy napisaµ
# mount -t iso9660 /dev/hdb /mnt/cdrom
i/lub
# mount -t msdos /dev/hda1 /mnt/hdd
aby zamountowaµ partycje dosowsk▒. Aby wymountowaµ wystarczy napisaµ
# umount /mnt/hdd
Og≤lnie mountujemy pisz▒c:
# mount -opcje filesystem urz▒dzenie podczepiµ_pod_katalog
Trzeba pamietaµ, aby przed zamountowaniem, w np. CD-ROM'ie obecny by│ CD!
Acha, troche o urz▒dzeniach:
/dev/hda - oznacza pierwszy dysk twardy (IDE/EIDE)
/dev/hda1 - pierwsza partycje na pierwszym dysku twardym
/dev/hda2 - drugi...
/dev/hdb - drugi dysk twardy lub cd-rom
/dev/sda - pierwszy dysk wardy (SCSI)
/dev/sda1 - pierwsza partycja na pierwszym dysku twardym
/dev/sdb - drugi...
/dev/fd0 - pierwsza stacja dysk≤w elastycznych
/dev/fd0H1440 - dyskietka 3.5" 1.44MB
/dev/fd0H1200 - dyskietka 5.25" 1.20MB
/dev/fd1 - druga stacja dysk≤w elastycznych
/dev/cua0 - COM1
/dev/cua1 - COM2
/dev/lp0 - LPT1
/dev/lp1 - LPT2
/dev/null - urz▒dzenie puste
/dev/swap - urz▒dzenie swap
/dev/... - itd.
13.Co to s▒ aliasy?
Aliasy, czyli przypisanie komendy skr≤towi,te┐ siΩ przydaj▒, pisz▒c np.
$ alias skr≤t=`polecenie -opcje`
np.
$ alias dir=`ls -Fla`
$ alias copy=`cp $1 $2`
to bylo dla bash'a
$ alias skr≤t "polecenie -opcje"
np.
$ alias dir "ls -Fla"
$ alias copy "cp $1 $2"
to bylo dla tcsh'a.
14.Jak siΩ ze sob▒ porozumiewaµ?
Czasami chcemy sie zorientowaµ z kim jednocze╢nie jeste╢my w systemie,
piszemy:
$ users
root halinka asia
$
I otrzymamy identyfikatory pracuj▒cych u┐ytkownik≤w, ale aby wiedzieµ
wiΩcej napiszmy:
$ who
root tty1 Jan 27 20:33
halinka tty2 Jan 27 20:38
asia tty3 Jan 27 20:39
$
pierwszy rz▒d to login u┐ytkownika, drugi to jego (usera) terminal, a
trzeci i ostatni to dok│adna data i czas zalogowania. Za╢ je╢li napiszemy:
$ whoami
root
$
Otrzymamy identyfikator bierzacego u┐ytkownika, piszac za╢:
$ who am i
alpha!root ttyp1 Jan 27 20:33
$
Otrzymamy to co powy┐ej, z informacja o nazwie komputera, typu terminala i
dacie i czasie rozpoczecia pracy.
mo┐emy tez napisaµ:
$ w
8:43pm up 13 min, 3 users, load average: 0.07, 0.20, 0.20
USER TTY FROM LOGIN@ IDLE JCPU PCPU WHAT
root tty1 8:33pm 1.00s 11.62s 0.75s w
halinka tty2 8:38pm 42.00s 3.25s 1.32s -bash
asia tty3 8:39pm 4:25 2.87s 0.91s -bash
$
I wiemy trochΩ wiΩcej...
8:43pm - bie┐▒ca godzina (20:43)
up 13 min - jak d│ugo pracuje nasz system (13min)
3 users - ilu u┐ytkownikow pracuje
load average - obci▒┐enie systemu przez programy
USER - identyfikator u┐ytkownika [User]
TTY - nazwa terminalu [tty]
FROM - informacja dodatkowa []
LOGIN@ - godzina zalogowania [login@]
IDLE - ile czasu up│yne│o od ost. naci╢niecia klawisza [idle]
JCPU - czas zu┐yty przez wszystkie programy na danym terminalu
PCPU - oraz przez wszystkie programy w danym momencie
WHAT - nazwa aktywnego procesu [what]
Bardzo czΩsto u┐ywane jest tez polecenie
$ finger
LOGIN NAME TTY IDLE WHEN WHERE
root root ttyp1 1.01s Jan 20:33 Unknow
$
Dodatkowo dostajemy informacje, gdzie znajduje sie miejsce pracy
u┐ytkownika. mo┐emy tez dok│adniej dowiedzieµ siΩ wiΩcej o danym
u┐ytkowniku np.
$ finger root@alpha.center.net
Login name: root In real life: root
Directory: /root Shell: /bin/bash
On since Jan 27 20:33:11 on ttyp1 at Unknow
No unread mail
No Plan.
$
Jak widaµ dowiadujemy siΩ, jakie s▒ prawdziwe personalia u┐ytkownika
(In real life), nazwy jego kartoteki prywatnej (Directory),
rodzaj shell'a (Shell), kiedy sie zalogowa│ (On since), lub kiedy ostatnio
by│ w sieci (Last login), czy dosta│/czyta│ ostatni▒ paczkΩ poczty i kiedy
oraz wy╢wietla je╢li jest plik .plan (.project) u┐ytkownika (No Plan).
Polecenie mo┐emy jeszcze wywo│ywaµ:
$ finger root
$ finger @alpha.center.net
$ finger gutek@194.102.102.7
$ finger @194.241.101.38
itp.
Do porozumiewania sie z innymi u┐ytkownikami, u┐ywamy:
mesg y|n - zezwolenie lub nie na przyjmowanie komunikat≤w
write login [tty?] - wys│anie komunikatu do login, u osoby do kt≤rej
wy╢lemy pojawi sie tekst:
Message from alpha!root on tty1 at 23:33 i wiadomosc
talk login[@adres] - mo┐emy nawiazac interaktywny kontakt nie tylko z
osob▒ z naszego komputera, ale te┐ innego z sieci.
Mo┐liwe komunikaty:
No connect yet - brak po│▒czenia
Waiting for your party to respond - czekanie na odp.
Your party is not logged on - brak partnera w sieci
Ringing your party again - ponowne wezwanie
Connection established - nawi▒zano po│▒czenie
po stronie adresata pojawi siΩ za╢
Message from Talk_Daemon@kom.net at 23:33
talk: connection requested by root@kom.net
talk: respond with: talk root@kom.net
Czyli je╢li adresat po odczytaniu tego napisze
talk root@kom.net, to po│▒czenie zostanie nawi▒zane
wall [plik.txt] - wys│anie tekstu do wszystkich u┐ytkownik≤w
rwall [plik.txt] - wys│anie tekstu do wszystkich w sieci
ruser [system] - wy╢wietla u┐ytkownik≤w pracuj▒cych w [systemach]
III. SEKCJA C : sieµ
1. Co to jest URL?
URL (Uniform Resource Locator), ustala po│o┐enie sieciowe, plik≤w,
katalog≤w, zapyta±, rezultaty wywo│a± komend, dzwiΩk≤w itp. itd.
I tak, URL wskazuj▒cy na plik, ma postaµ:
file://host.domena[/╢cie┐ka/][plik]
np:
file://127.0.0.1/plik.zip
URL wskazuj▒cy na FTP, ma postaµ:
ftp://host.domena[/scie┐ka/][plik]
np:
ftp://127.0.0.1/
Aby zalogowaµ siΩ na konto (=! anonymous), pokryte has│em piszemy:
ftp://passwd:login@host.domena[/scie┐ka/][plik]
np:
ftp://de3fk:anika@127.0.0.1/
URL wskazuj▒cy na news'y, ma postaµ:
news:[//host.domena[/╢cie┐ka/]]xxx.yyyyy
np:
news:alt.2600
Uwaga!
Trzeba pamiΩtaµ, o zdefiniowaniu zmiennej ╢rodowiskowej NNTPSERVER!
URL wskazuj▒cy na artyku│y Gopher'a, ma postaµ:
gopher://host.domena[:port][/╢cie┐ka]
np:
gopher://gopher.ae.poz.edu.pl:70/
URL zwi▒zany z HTTP (HyperText Transport Protocol), ma postaµ:
http://host.domena[:port][/╢cie┐ka/plik[#etykieta]]
np:
http://www.tande.com/arexus
URL wskazuj▒cy na serwer:
telnet://host.domena[:port]
2. Co to jest FTP?
Je╢li zastanawiasz siΩ w jaki spos≤b przesy│aµ pliki w og≤lno ╢wiatowej
sieci internet, to mam dla Ciebie przygotowan▒ odpowiedz, do tego celu
s│u┐y (bardzo czΩsto), program FTP (File Transfer Protocol)!
Je╢li chcesz "zassaµ" pliki z jakiego╢ komputera, musisz koniecznie
znaµ jego nazwΩ lub numer w sieci, oraz mieµ na nim za│o┐one konto
chronione has│em.
Na szczΩ╢cie InterNet ofiwarowuje nam bardzo du┐o, tak zwanych,
anonimowych kont (Anonymous FTP), z kt≤rych bez ogranicze± (z wyj▒tkami,
z wyj▒tkami;-), mo┐emy "zassysaµ" pliki (uwaga znajdziemy sie wtedy w
kartotece specjalnie to tego przeznaczonej, najczΩ╢ciej /home/ftp/ lub
/usr/ftp (albo podobnej), kt≤ra nam bΩdzie siΩ pokazywa│a jako "/", ale to
NIE JEST root directory!!!).
Acha, je╢li logujemy siΩ na konto typu anonimowego, jako login wpisujemy
anonymous lub guest, a zamiast has│a podajemy sw≤j adres pocztowy -
przynajmniej nale┐y to do dobrego tonu, choµ nie polecam tego hackerom,
mo┐emy podawaµ jako has│o np. gucio@elb.pas.edu.pl lub te┐ tylko gucio@.
Komende ftp, mo┐emy wywo│aµ z parametrami:
-d (w│▒cza sledzenie)
-g (wy│▒cza rozszerzenia nazw plik≤w)
-i (wy│▒cza zapytania)
-n (wy│▒cza auto-login) dotyczy to pliku ~/.netrc
gdzie: machine name (nazwa maszyny)
login name (identyfikator)
password str (has│o)
account str (dodatkowe has│o)
macdef name (makrodefinicja)
-v (wy╢wietla komunikaty)
ú▒czymy sie na przyk│ad:
$ ftp adres.jakiego╢.komputera.pl
lub
$ ftp
ftp> open adres.jakiego╢.komputera.pl
a dalej
Connected to adres.jakiego╢.komputera.pl
220 jaki╢.komputer FTP server (UNIX x.x) ready.
Name (adres.jakiego╢.komputera.pl:gucio): anonymous (lub guest)
331 Guest login ok, send ident at password.
Password: gucio@ (tego nie widaµ, ale to zale┐y)
230 Guest login ok, acces restrictions apply.
ftp> bin
200 Type set to I.
ftp>
I teraz u┐ywamy sobie stosuj▒c komendy, wiekszo╢µ o podobnej sk│adnii, jak
om≤wione wcze╢niej (II.2 & II.5).
Uwaga, w niekt≤rych komendach mo┐na zastosowaµ "!", kt≤ry okresla komputer
lokalny (wywo│ana zostaje lokalna pow│oka),
np. !cd - zmieni katalog (lokalny)
ls - wydruk zawarto╢ci katalogu (zdalnego) wraz z uprawnieniami (dir).
cd - zmiana katalogu (zdalnego).
cdup - zmiana katalogu (zdalnego) na nadrzΩdny.
pwd - podaje nazwΩ katalogu (zdalnego).
lcd - podaje nazwΩ katalogu (lokalnego).
dir - wy╢wietla katalog (zdalny) i ewentualnie zapisuje do pliku
(lokalnego).
Sk│adnia: dir [katalog_zdalny] [plik_lokalny]
get - pobiera plik z komputera (zdalnego) i zapisuje na lokalnym,
ewentualnie zmienia nazwΩ pliku na inn▒.
Sk│adnia: get plik_zdalny [plik_lokalny]
mget - pobiera jeden lub wiecej plik≤w z komputera (zdalnego) i zapisuje
na komputerze lokalnym. Mozna stosowaµ maski!
Skladnia: mget *2.0.{29,30,31}*t[ag][rz]*
mget *.txt
put - umieszcza jeden plik z komputera (lokalnego) i k│adzie na komputer
zdalny, ewentualnie zmieniajac jego nazwΩ.
Ska│dnia: put plik_lokalny [plik_zdalny]
mput - umieszcza jeden lub wiece plik≤w z komputera (lokalnego) na
komputer zdalny.
Sk│adnia: mput *.tgz
asc - zmienia (ascii) tryb transferu na ascii (przesy│anie TYLKO tekstu)
Je╢li prze╢lesz w tym trybie binaria to s▒ ju┐ zniszczone!!!!
bin - zmienia (binary) tryb transferu na binarny (przsy│anie wszystkiego
bardzo wa┐ne)!
Oraz inne komendy programu FTP (na platformach UNIX):
! - wywo│uje lokalna pow│okΩ.
Sk│adnia: ![komenda_lokalnego_shella [arg]]
$makro [arg] - wykonuje makro, kt≤re jest zdefiniowane komenda macdef.
account [pas] - podaje dodatkowe has│o.
append l [z] - do│ancza zbi≤r lokalny (l) do zbioru na odleglym komp.
bell - uaktywnia informowanie d╝wiΩkowe.
bye, quit - konczy sesjΩ ftp (jeszcze close & disconnect).
case - prze│▒cza ma│e litery na du┐e.
chmod up pl - zmienia uprawnienia pliku.
cr - rodzaj traktowania znacznika konca linii.
delete - uzuwa plik zdalny.
debug - prze│ancza tryb sledzenia.
form format - ustala rodzaj formatu transferu.
glob - ...
hash - prze│acza wy╢wietlanie znaku "#" po 1024 bajtach.
help [komend] - pomoc.
idle [sek] - ustawia timer nieaktywno╢ci na serwerze
na [sekundy], je╢li nie podamy parametru
to komenda wypisze obecny stan timera,
timer ten okre╢la, po ilu sekundach
nieaktywnosci zako±czyµ po│▒czenie.
newer pl - pobiera plik z serwera, o ile ten plik jest nowszy ni┐
ten, ktory my posiadamy na komputerze lokalnym.
nlist [d] [l] - dzia│a tak samo jak ls.
nmap [in out] - konwertuje nazwy plik≤w z in na out - przydatne przy
transferowaniu plikow miedzy roznymi systemami, "Kawa│ki"
wzor≤w oznacza siΩ przez kolejne symbole $,
np.: nmap $1.$2 $2.$1, mam np. plik asd.xyz i $1 teraz
oznacza "asd", a $2 "xyz", czyli plik "asd.xyz" zmieni siΩ
w "xyz.asd", jeszcze jedna rzecz: mo┐na u┐ywaµ w out takiej
sk│adni jak np.: [seq1,seq2], oznacza to, ┐e w wypadku,
gdy seq1 ko±czy siΩ zerem, to do przekszta│cania, wybran▒
bΩdzie sekwencja seq2, np: nmap $1.$2 [$2,$1], spowoduje
to przekszta│cenie pliku (dalej niech przyk│adem bedzie
"asd.xyz") na "asd" - bo seq1 (czyli $2) jest zakonczony 0
($2 to "xyz"), oczywi╢cie w wypadku, gdy seq1 nie ko±czy
siΩ zerem, to ona (seq1) jest podstawiana, jeszcze jedno,
je╢li chcemy u┐yµ znaku '$' jako elementu wzoru
(a nie zmiennej), to musimy go poprzedziµ '\' - czyli "\$".
[Opis tej instrukcji przepisa│em z ftp.txt, autor nieznany]
ntrans [i [o]]- t│umaczy znaki w nazwach plik≤w z i na o podczas
wykonywania komend put, mput, get oraz mget.
macdef nazwa - definiuje makrodefinicje, linia pusta ko±czy makro.
mdelete - usuwa zdalne pliki zgodne z mask▒.
mdir z l - wiele katalog≤w zdalnych w jednym pliku lokalnym. (mls)
mkdir - tworzy katalog zdalny.
mls z l - wiele katalog≤w zdalnych w jednym pliku lokalnym.
mode [tryb] - ustala tryb transferu.
modtime pl - podaje czas ostatniej modyfikacji pliku z serwera.
open kom [pr] - nawi▒zuje po│▒czenie z hostem (kom), przez port (pr).
prompt - wy│ancza potwierdzenie.
proxy kom_ftp - wykonuje komendΩ ftp na dodatkowym po│▒czeniu.
quote arg1 ...- przesy│a argumenty do serwera.
recv z [l] - synonim polecenia get.
reget z [l] - pobieranie pliku z serwera (z), w ten sposob, ┐e je╢li na
maszynie lokalnej mamy ju┐ taki plik, to bΩdzie do niego
dodawana zawarto╢µ pliku z serwera (z), komenda ta
umo┐liwia wznowienie transferu pliku po np.: zerwaniu
po│▒czenia, czy innych k│opotach z sieci▒.
remotehelp - zdalny help.
reset - czy╢ci kolejkΩ odpowiedzi, rozsynchronizuje
sekwencjonowanie komend i odpowiedzi serwera z komputerem
lokalnym.
restart offset- restartuje get lub put od okre╢lonego offsetu.
rename - zmienia nazwe pliku.
rmdir - usuwa zdalny katalog.
runique - unikalna nazwa na lokalnym komputerze.
sunique - unikalna nazwa na zdalnym komputerze.
send - tak jak put.
sendport - w│▒cza i wy│▒cza korzystanie z komendy PORT.
site arg1 ... - przesy│a argumenty serwerowi jako komendy SITE.
status - pokazuje status ftp.
struct [naz] - ustala nazwΩ struktury.
system - podaje nazwΩ systemu operacyjnego serwera.
tenex - zmien rodzaj transferu na taki, by dogadaµ siΩ z
maszynami TENEX.
trace - │▒cza sledzenie pakiet≤w.
type [typ] - okre╢la typ transferu.
user l [p] [k]- identyfikacja usera na odleg│ym ftp.
verbose - w│▒cza komunikaty.
? [kom] - jak help [kom].
3. Co to jest Telnet?
Telnet umo┐liwia zdaln▒ prace na komputerze (np. korzystanie z us│ug
publicznych - bazy danych, katalog≤w bibliotecznych).
Jak? Tak:
$ telnet adres.pl [port]
lub
$ telnet
telnet> open adres.pl [port]
Ko±czymy sesjΩ naciskaj▒c (najczΩ╢ciej) ^] (Ctrl-])]
Niekt≤re komendy programu telnet:
? [komenda] - pomoc.
open komp [p] - po│▒czenie z hostem komp na porcie (p).
close, quit - koniec.
mode typ - typ przesy│ania (line/char).
status - status programu telnet.
display [arg] - pokazuje wybrane warto╢ci.
send arg - wysy│a na komputer znaki specjalne.
set arg wart - ustawia zmienne telnet'u.
4. Co to jest WWW?
WWW (W3) czyli World-Wide-Web, jest us│ug▒ internetow▒, opart▒ na
hipertek╢cie, a dok│adnie na protokole http (HyperText Transfer Protokol).
Dokumenty po│▒czone s▒ miΩdzy sob▒ poprzez wyselekcjonowane zwroty, np.
aREXus, kilikaj▒c na aREXus,
przeniesiemy siΩ do dokumentu na stronie www.tande.com/arexus!
Do porusznia siΩ po ╢wiecie WWW u┐ywamy browser≤w.
Najbardziej znane to:
Lynx - klient textowy (Unix)
Netscape - klient graficzny (DOS, Unix, Windows'95, Windows'NT)
Explorer - klient graficzny (DOS, Windows'95, Windows'NT)
5. Co to jest Gopher?
Gopher to program nawigacyjny do przegl▒danie dystrybuowanych
elektronicznie dokument≤w. ú▒czy w sobie cechy indeksowanej bazy danych
i elektronicznego serwisu informatycznego.
Protok≤│ i oprogramowanie Gophera jest typu klient-serwer.
Do informacji mamy dostΩp na dwa sposoby:
- browsing, polega na przegl▒daniu kolejnych poziom≤w katalogu.
- searching, umo┐liwia szybki dostΩp.
Obiektem dla Gophera mo┐e byµ:
- katalog
- plik tekstowy (niekt≤re programy mog▒ odbieraµ pliki dzwiΩkowe i grafikΩ)
- indeks adresowy
- program wyszukuj▒cy
- wej╢cie do sesji telnetowej z innym systemem informacyjnym
SesjΩ zaczynamy:
$ telnet hum.amu.edu.pl [port]
login: gopher [port]
lub
$ gopher hum.amu.edu.pl [port]
6. Co to jest Veronica?
Veronica to skr≤t od (very easy rodent-oriented net-wide index to
computerized archives) i jest systemem wyszukiwania obiekt≤w i
otrzymywania list tytu│≤w serwisu Gopher. Po│▒czenia z serwisem Veronica
sa udostΩpniane w wiekszo╢ci serwer≤w Gophera.
Veronica spe│nia dwie funkcje:
- Zbiera dane
- Oferuje poszukiwanie bazy klienta Gophera.
7. Co to jest Wais?
Wais (Wide Area Information Serwer) jest systemem informacyjnym
rozpowszechniania, wyszukiwania i odbierania danych.
Po│▒czenie:
$ telnet sunsite.unc.edu [port]
login: swais [port]
lub
$ gopher sunsite.unc.edu 70
8. Co to jest Archie?
Archie jest systemem informacyjnym pozwalaj▒cym znale╢µ informacjΩ w
InterNet'cie (szybkie przegl▒danie).
Po│▒cznie:
$ telnet archie.icm.edu.pl
login: archie
Komendy i parametry:
exit, quit, bye - Zako±czenie sesji.
help [kom] - pomoc
list [wzorzec] - okre╢la listΩ sit≤w opisanych w bazie danych np:
list \.pl$ - wy╢wietla wszyskie polskie site'y!
site [gdzie] - wy╢wietla katalogi i pliki w [gdzie].
whatis [znaki] - szuka │ancuchu znak≤w.
prog znaki | wzorzec
find znaki | wzorzec - odnajduje pliki i katalogi, oraz ich adresy.
mail [adres] - przesy│a wynik sesji na [adres].
show [zmienna] - wy╢wietla warto╢ci zmiennych.
set zmienna wartosc - ustawia zmienn▒.
term term [w] [k] - informuje serwer o danym terminalu np.
set term xterm 24 100
. - oznacza jeden dowlony znak.
^ - musi siΩ zaczynaµ od ci▒gu znak≤w.
$ - musi siΩ konczyµ od ci▒gu znak≤w.
9. Co to jest E-mail?
E-mail - Poczta sieciowa!
Wysy│anie poczty:
$ mail -v -s "Temat:" kogos@adres
To jest tekst poczty.
To jest tekst poczty.
lub (. i Enter).
czytanie poczty:
$ mail
Po wiΩcej informacji otrzymasz po napisaniu:
$ man mail
10. Co to s▒ Newsy i Usenet?
Newsy innaczej NetNews, Usenet to system pozwalaj▒cy wymieniaµ artyku│y.
11. Co to jest Jughead?
Jest to narzΩdzie do wyszukiwania serwer≤w Gophera w InterNet'cie.
IV. SEKCJA D : podstawy
1. Co to jest FakeMail?
Byµ mo┐e chcia│by╢ wys│aµ do osoby nielubianej li╢cik, kt≤ry by by│
"prawie" anonimem, co? Jest na to spos≤b, zaraz Ci to wyt│umaczΩ...
Co musisz mieµ, oczywi╢cie to co zawsze, po pierwsze dostΩp do InterNet'u,
a po drugie sprawny program telnet (klient), wysy│aµ mo┐esz rΩcznie
(to w│a╢nie zaraz Ci wyt│umaczΩ) lub automagicznie (za pomoc▒ program≤w
dostΩpnych w sieci).
Wysy│aµ mo┐esz pod dowolnym systemem, nawet spod badziewnego znaku m$.
Oki, po kolei:
Po pierwsze musisz napisaµ:
# telnet jakis.host.na.swiecie 25
Czyli po prostu zatelnetowac, na port 25 dowolnego (no prawie) systemu,
np. pipeta.chemia.pk.edu.pl, dalej, gdy pojawi siΩ odpowiednie
zg│oszenie systemu, piszemy, zatwierdzaj▒c enterem:
HELO jakas.wymyslona.domena
Wymy╢lamy sobie jak▒╢ domenΩ, nastΩpnie...
MAIL FROM: odemnie@jakas.wymyslona.domena
jaki╢ login, z wcze╢niej wymy╢lon▒ domen▒ oraz...
RCPT TO: dokogo@gdzie.wyslac.list
do kogo wysy│amy dany list, a p≤╝niej...
DATA
przechodzimy do pisania tre╢ci listu, koniecznie zaczynaj▒µ od:
From: odemnie@jakas.wymyslona.domena
To: dokogo@gdzie.wyslac.list
Subject: Temat listu...
Reply-To: totu@ma.przyjsc.odpowiedz
Ostatni wiersz, Reply-To: (...), zaznacza, gdzie ma przyj╢µ odpowiedz,
a dalej ju┐ nasza wymy╢lona tre╢µ listu, kt≤r▒ ko±czymy kropk▒ i
piszemy QUIT, czyli:
To jest tresc listu
To jest tresc listu
To jest tresc listu
.
QUIT
I ju┐ koniec list zosta│ wys│any do adresata ;-)
Jeszcze innym sposobem wys│ania listu z dowolnym polem From: jest
zainstalowanie sobie Qmail (MTA) dla system≤w Unix'owych, np. Linux'a i
odpowiednie ustawienie zmiennych otoczenia na np (bash|sh):
export MAILUSER=odemnie
export MAILHOST=jakas.wymyslona.domena
Oraz odpalenie poczty i wiooo...
V. SEKCJA E : internet
1. Gdzie szukaµ w InterNet'cie?
http://free.polbox.pl/ - bezp│atne e-mail i strony WWW (PL)
http://www.polbox.com/ - bezp│atne e-mail i strony WWW (GB)
http://friko.onet.pl/ - bezp│atne e-mail.
VI. SEKCJA F : koniec
No i ju┐ koniec pierwszej, podstawowej ver.! NastΩpna, bardziej
zaawansowana, lada tydzie±!